آموزه های تربیتی – اجتماعی در مرصادالعباد

مرصادالعباد نجم رازی اثری تعلیمی در تصوف اسلامی است که در سه باب اصلی آن از مبدأ ، معاش و معاد انسان سخن گفته شده است؛ اما این اثر از دیدگاه تربیت اجتماعی نیز حائز اهمیت است. آموزه¬های تربیتی – اجتماعی نجم رازی در سراسر کتاب و بویژه در باب پنجم آن در هر روزگاری نه تنها برای صوفیان بلکه برای همه مردم مفید و قابل توجه است. در این پایان نامه در دو بخش این آموزه¬ها بررسی شده است. ابتدا در فصل سوم مباحث تربیتی – اجتماعی چهار باب اول کتاب بررسی شده است که شامل مباحثی چون: توجه به اوضاع سیاسی اجتماعی آن روزگار و دعوت حاکمان به اتحاد و دوری از تفرقه، نقد و رد دیدگاه برخی صوفیان در مورد دوری از دربار و لزوم بهره¬گیری از پادشاهان صاحب کمال، توجه به نهاد خانواده، رد اعتقادی که عدم دلبستگی به دنیا را مطرح می¬کند، موضوع نیازمندی جامعه به راهنما و عمل به احکام شریعت و تعادل در رفتار است. در فصل چهارم، مباحث تربیتی – اجتماعی باب پنجم کتاب بررسی شده است. در این باب نجم رازی با طرح سلوک طوایف مختلف، تصوف را از دایره خانقاه خارج و برای هر فرد در هر پایگاه اجتماعی سلوکی مشخص تبیین کرده است. نظر به اهمیت اجتماعی صاحبان قدرت ابتدا به سلوک پادشاهان پرداخته و وظایف فردی و اجتماعی آنان را بیان کرده است. پس از آن وظایف وزیران را تبیین کرده و سپس به سلوک علما پرداخته است. او سلوک گروه¬های سه¬گانه علما یعنی: مفتیان، مذکران و قضات را همان انجام وظایف اجتماعی آنان دانسته است. در ادامه سلوک ثروتمندان، دهقانان، روسا و مزارعان، تاجران و پیشه¬وران بیان شده است. از نظر نجم رازی سلوک حقیقی هر گروه از مردم همان عمل به وظایف شرعی و اجتماعی است.